Stvaranje konkretne utopije: arhitektura Jugoslavije 1948 – 1980, međunarodni forum

Od 12. do 15. novembra 2018. godine u Centru za kulturnu dekontaminaciju održaće se Međunarodni forum: Stvaranje konkretne utopije – arhitektura Jugoslavije 1948 – 1980. i prateći program u organizaciji Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i Architectuul online platforme iz Berlina.

Prekretnicu u interesovanju za arhitektonsko i urbanističko stvaralaštvo socijalističke Jugoslavije čini aktuelna izložba u Muzeju moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku: „Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948 – 1980“. Izložba jugoslovenske arhitekture u instituciji najvišeg svetskog značaja direktan je povod, ili poziv, za naše bavljenje sopstvenim nasleđem. Izložba je rezultat višegodišnjeg rada tima stručnjaka iz regiona, koje će govoriti u Centru za kulturnu dekontaminaciju, na četvorodnevnom međunarodnom forumu, u čemu će se pridružiti i protagonisti i stvaraoci iz tog perioda.

Modernizacijski procesi bivše Jugoslavije omogućili su intenzivnu izgradnju i urbanizaciju, stvarajući infrastrukturu koja je i danas osnov funkcionisanja gradova i regiona, kao i jedinstveno arhitektonsko, umetničko i kulturološko nasleđe. Arhitektura i urbanizam, razvijani kao pokretači modernosti društva u Jugoslaviji u drugoj polovini dvadesetog veka, dostigli su stvaralačke vrednosti koja su specifična u odnosu na svetska ostvarenja, kako u vremenu u kome su nastajali, tako i danas. Istovremeno, procesi koji su usledili raspadom Jugoslavije i razvojnim putevima samostalnih republika neodvojivi su od pomenute infrastrukture, arhitekture i urbanizma.

Odnos prema tom nasleđu utkan je u tranzicijske transformacije, kako fizičke tako i društvene, i ključan je ne samo za razumevanje savremenog razvoja gradova, već i za njihovu budućnost.

Arhitektura i urbanizam druge polovine dvadesetog veka u Jugoslaviji zasnivali su se na sveukupnoj emancipaciji i umrežavanju, na stvaralačkoj slobodi i autorstvu, na eksperimentu i istraživanju. Razvijali su se kako na području Jugoslavije, tako i širom sveta. Ipak, umesto vrednovanja kulturnog i stvaralačkog nasleđa, ovo stvaralaštvo u našoj sredini biva marginalizovano.

Ako postoji jedan zajednički označitelj za arhitekturu i urbanizam socijalističke Jugoslavije, onda je to heterogenost. Upravo zbog toga ćemo u četiri radna dana, kroz niz predavanja, razgovora, projekcija i radionica, i kroz otvaranje brojnih tema i pitanja, raditi na razmeni znanja u oblasti arhitektonskog i urbanističkog stvaralaštva, a u svrhu razumevanja umetničkih i kulturnih dostignuća, odnosa izgrađene sredine i društva, vrednovanja kulturnog nasleđa, i jačanja kritičkog mišljenja.

Učesnici foruma: Vladimir Kulić, Maroje Mrduljaš, Ana Kac, Jelica Jovanović, Ana Ivanovska Deskova, Vladimir Deskov i Jovan Ivanovski, Martina Malešić, Luka Skansi, Lukasz Stanek, Merjema Zatrić,  Irena Šentevska, Mila Turajlić, Milenija Marušić, Dragoljub Bakić, Miodrag Živković, Branislav Dimitrijević, Ljubica Slavković

Autorka i urednica projekta: Ljubica Slavković
Vizuelni identitet: Metaklinika
Posebna zahvalnost Jelici Jovanović
CZKD tim: Adam Ranđelović, Aleksandra Sekulić, Ana Ćosić, Borka Pavićević, Dejan Pantić, Dragan Škorić, Ivica Đorđević, Lola Joksimović, Ljubica Slavković, Luna Đorđević, Slavica Vučetić, Danica Stojanović

———————–
Prateći program:

“Čitanje konstrukcije i materijala – arhitektura posleratne Jugoslavije 1948-1980.”, CID studentski foto-konkurs, organizacija Arhitektonski fakultet Univerzitet u Beogradu
Komisija: Milorad Mladenović, Luka Skansi, Nevena Poledica

Missing Knowledge (On Forgotten Monuments), studentska radionica, u organizaciji Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, CZKd i Architectuul
Organizacija i realizacija radionice: Ljubica Slavković, Hristina Stojanović, Boštjan Bugarić

„Arhiva modernizma“, online arhiva
Autorkе: Ljubica Slavković i Jelica Jovanović

Projekat su podržali: kancelarija fondacije Hajnrih Bel u Beogradu i Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije. 

Međunarodni forum: STVARANJE KONKRETNE UTOPIJE, Arhitektura Jugoslavije, 1948 – 1980
12 – 15. novembar 2018, Centar za kulturnu dekontaminaciju CZKd

Međunarodni forum „Stvaranje konkretne utopije“ koncipiran je u četiri tematska dana:

Prvi dan / Stvaranje konkretne utopije: Njujork / posvećen je stvaranju izložbe u MoMA u Njujorku, rastućem interesovanju za posleratnu arhitekturu Jugoslavije i brojnim temama koje izložba aktuelizuje. Razgovaramo sa autorima i saradnicima izložbe i značajnog projekta koji joj je prethodio, „Nedovršene modernizacije“. Kroz izložbu nas vodi njen ko-kustos, Vladimir Kulić.

Drugog dana / Stvaranje konkretne utopije: Jugoslavija / sedam članova kustoskog tima predstavlja kroz polučasovna predavanja svoje ekspertize na temu arhitekture posleratne Jugoslavije, u okviru kojih su doprineli izradi izložbe: od obnove posleratnog Skoplja do pitanja identiteta, urbanizacije zemlje i izvoza znanja. Drugi dan se završava diskusijom učesnika i publike.

Trećeg dana / U prvom licu / razgovaramo sa arhitektima protagonistima koji su sami bili stvaraoci konkretne utopije. Milenija Marušić i Dragoljub Bakić arhitekti su koji su u stručnim timovima sa svojim supružnicima stvarali istaknute projekte kako socijalističke Jugoslavije (Blok 61 – 63, Stambeno naselje Cerak Vinogradi / Hala Pionir, stambeno naselje Višnjička Banja), tako i sveta. Nakon otvorenog radnog stola s arhitektima protagonistima gledaćemo odabranu epizodu dokumentarne TV serije „Betonski spavači“ koja na izvanredan način otkriva posleratnu arhitekturu Jugoslavije i istražuje njeno mesto u društvu.

Poslednji, četvrti dan foruma / Znanje koje nedostaje: Spomenici NOB / usmeren je ka razumevanju spomeničkog nasleđa i njegovoj sadašnjoj aktuelizaciji. Teme spomeničkog nasleđa, njihove društveno-političke i ekonomske preduslove, produkcijske mehanizme i umetničke domete otvorićemo kroz diskusiju, zatim predavanje, kao i razgovor s vajarom Miodragom Živkovićem (spomenici „Bitka na Sujtesci“, „Kadinjača“)

GLAVNI PROGRAM:
program je otvoren za javnost i nije potrebno prijavljivati učešće

Ponedeljak 12.11. STVARANJE KONKRETNE UTOPIJE: NJUJORK
17:00 – uvodna reč: Ljubica Slavković
17:15 – 17:45 – Betonski spavači: razgovor s Marojem Mrduljašom
18:00 – 18:45 – Vođenje kroz izložbu „Ka konkretnoj utopiji…“ (MoMA): Vladimir Kulić
19:00 – 20:00 – Razgovor: Vladimir Kulić, Maroje Mrduljaš, Ana Kac, Jelica Jovanović, Ljubica Slavković
20:00 – koktel

Utorak 13.11. STVARANJE KONKRETNE UTOPIJE: JUGOSLAVIJA
14:00 – 15:30 – Blok 1: Identiteti
· Socijalistička izgradnja Jugoslavije i dokumentarni film, Irena Šentevska (uključenje Mila Turajlić);
· Sinteza prati analizu: Istraživanje kao osnova prakse u posleratnoj slovenačkoj arhitekturi (eng), Martina Malešić;
· Region i identitet u jugoslovenskoj arhitekturi (Generacijska transformacija „regionalizama“ u delima Juraja Neidhardta i Zlatka Ugljena), Mejrema Zatrić;
15:30 – 16:30  pauza
16:30 – 17:30 – Blok 2: Globalne mreže
· ’Worlding’ Istočne Evrope: arhitekti iz socijalističkih zemalja u Zapadnoj Africi  Hladnog rata (eng), Lukasz Stanek;
· Arhitektura post-zemljotresne obnove Skoplja (eng), Ana Ivanovska Deskova;
17:45 – 18:45 – Blok 3: Modernizacija kroz urbanizaciju
· Urbanizacija u Srbiji u kontekstu savremenog istraživanja (istorije) arhitekture, Jelica Jovanović;
· Jedna politematska generacija, Luka Skansi;
19:00 – Forum / razgovor s predavačima

Sreda 14.11. U PRVOM LICU
17:00 – 17:30 – „Čitanje konstrukcije i materijala – arhitektura posleratne Jugoslavije, 1948 – 1980“, CID studentski foto-konkurs, dodela nagrada i prezentacija „Arhiva modernizma“ online arhive;
17:30 – 19:15 – Milenija Marušić i Dragoljub Bakić, radni sto s arhitektima protagonistima;
19:30 – 20:30 – Betonski spavači, filmska projekcija;

Četvrtak 15.11. ZNANJE KOJE NEDOSTAJE: SPOMENICI NOB
17:00 – 17:30 –  prezentacija rezultata studentske radionice Missing Knowledge (on Forgotten Monuments);
17:30 – 18:15 – Miodrag Živković u razgovoru sa Branislavom Dimitrijevićem
18:30 – 20:30 – Jugoslavenski spomenici u MoMA-i: O kriterijima selekcije i posljedicama izlaganja, Sanja Horvatinčić;
Nakon predavanja sledi diskusija s temom Spomeniks – o eksploataciji spomenika danas: Sanja Horvatinčić, Branislav Dimitrijević i Ljubica Slavković
20:30 – koktel

————————–

PRATEĆI PROGRAM:
Missing Knowledge (on Forgotten Monuments), studentska radionica:
U Centru za kulturnu dekontaminaciju, tokom trajanja međunarodnog foruma, s početkom u 9:00 do početka trajanja javnog dela programa.

* Organizator zadržava pravo izmene programa

O predavanjima i razgovorima (po rasporedu programa):

Ponedeljak 12.11. STVARANJE KONKRETNE UTOPIJE: NJUJORK

Izložba Ka konkretnoj utopiji: arhitektura Jugoslavije, 1948 – 1980, MoMA, Njujork
Vođenje kroz izložbu: Vladimir Kulić    
Izložba Ka konkretnoj utopiji istražuje teme urbanizacije velikih razmera, tehnologija u svakodnevici, konzumerizma, spomenika i memorijalizacije, i globalnih dosega jugoslovenske arhitekture. Izložba predstavlja više od 400 crteža, modela, fotografija i filmskog materijala iz institucionalnih i privatnih arhiva i muzejskih zbirki širom regiona, kao i radove istaknutih arhitekata kao što su Bogdan Bogdanović, Juraj Neidhardt, Svetlana Kana Radević, Edvard Ravnikar, Vjenceslav Richter i Milica Šterić. Od skulpturalnog enterijera Bijele Džamije u ruralnoj Bosni, preko post-zemljotresne rekonstrukcije Skoplja bazirane na metaboličkom dizajnu Kenzo Tanga, do novog grada Novog Beograda, sa svojim ekspresivnim masovnim stanovanjem i javnim objektima, izložba istražuje jedinstveni rang formi i modela produkcije u jugoslovenskoj arhitekturi i njen distiktivni, a ipak višeslojni karakter.

Betonski spavači: razgovor s Marojem Mrdušaljem usmeren je na stvaralačka dostignuća i vrednosti arhitekture posleratne Jugoslavije, ali i na njeno mesto u društvu. TV serijal Betonski spavači, čiji je Maroje autor, dramatična je priča o protivurečnostima jugoslovenskog socijalističkog društva, prožetog utopijskom idejom da arhitektura može učiniti svet boljim. Kako je arhitektura socijalističke Jugoslavije postala protagonista savremene popularne serije na televiziji nacionalne frekvencije? Oko kojih ideja, objekata i tema su koncipirane snimljenih osam epizoda serije, na teritoriji od Krka do Skoplja? Betonski spavači pokazuju kako arhitektura ispreda priču razvoja našeg društva, njegovih problema, ali i vrednosti i borbi koje ga tvore.

Razgovorom Stvaranje konkretne utopije osvrćemo se na smeštanje arhitekture socijalističke Jugoslavije u jednu od najvažnijih umetničkih institucija sveta, dosadašnje reakcije na izložbu u MoMA i njene kritike. Takođe, osvrćemo se i na procese koji su joj prethodili, jer gotovo dvadeset godina nakon raspada Jugoslavije nije bilo većih istraživačkih projekata ili poduhvata kojima bi se istražila arhitektura buivše Jugoslavije, bilo kao jedinstven fenomen ili kroz pojedine programe. Brojni su pojedinaci svoja istraživanja usmerili u tom pravcu, što je bio pionirski poduhvat, ključan za početak bavljenja ovom temom, ali nedovoljan da obuhvati njenu kompleksnost. Teškoće su se javljale i na drugim mestima: arhivska građa je bila tek delimično dostupna, preduzeća ophrvana tranzicionim problemima, a njihovi službenici nenaviknuti na rad sa istraživačima. Pojedini pokušaji se javljaju u zemljama regiona dovode do umrežavanja istraživača i pojave jedne nove scene koja već nekoliko godina intenzivno radi na pisanju istorije arhitekture Jugoslavije, ali pokušava i da zaštiti ovo nasleđe. Tim koji je radio na izložbi u MoMA se sastao 2009. godine tokom pripreme projekta ‘Nedovršene modernizacije – između utopije I pragmatizma’ i nastavio je da radi kroz neformalnu mrežu koju je ovaj projekat stvorio, granajući se u niz drugih projekata, od kojih je izložba ‘Toward a Concrete Utopia’ svakako najznačajniji. Kako je tim istraživača okupljen oko projekta Nedovršene modernizacije doprineo realizaciji izložbe Ka konkretnoj utopiji, šta nam izložba novo donosi, šta se izmenilo u procesu istraživanja i bavljenja arhitekturom posleratne Jugoslavije, i na koji način danas posmatramo teme arhitekture perioda socijalizma, neka su od tema koje otvaramo s autorima oba projekta.

Utorak 13.11. STVARANJE KONKRETNE UTOPIJE: JUGOSLAVIJA

Socijalistička izgradnja Jugoslavije i dokumentarni film: Irena Šentevska je u sklopu priprema za izložbu ‘Toward a Concrete Utopia‘ angažovana da istraži produkciju dokumentarnog filma u SFRJ koji se bavi temama od interesa za izložbu. Prezentacija obuhvata pregled ‘velikih narativa’ dokumentarnog filma u SFRJ vezanih za arhitekturu i urbanizam (posleratna rekonstrukcija i modernizacija Jugoslavije; arhitekti, inženjeri i tehničari; razvoj građevinske industrije; stambeno pitanje; upravljanje i samoupravljanje; uspon potrošačkog društva; Jugoslavija kao turistička destinacija; život u savremenom gradu; paradoksi starog i novog itd.)
Uključenje Mila Turajlić: za izložbu Concrete Utopia (MoMA NY) izradila je tri video instalacije naručene od strane kustosa izložbe: Mi gradimo zemlju – zemlja gradi nas (3-channel), Living Space / Loving Space (12-channel), Skopje ’63 – The Future Town (single-channel).

Sinteza prati analizu. Istraživanje kao osnova za praksu u posleratnoj slovenačkoj arhitekturi (eng), Martina Malešić           
Jedan od najvećih arhitektonskih i dizajnerskih postignuća u socijalističkoj Jugoslaviji bio je svestan i organizovan pokušaj popravljanja kvaliteta svakodnevnog života. Svi njegovi aspekti su bili podređeni potpunoj rekonstrukciji, od pojedinačnih stanova do čitavih naselja, od urbanog nameštaja do socijalne infrastrukture. Svaki dan u socijalističkoj Jugoslaviji je mogao lako da se predstavi fotografijama novoizgrađenih stambenih kompleksa, škola i vrtića, sa svetlim i prostranim stanovima i moderno dizajniranim predmetima za svakodnevnu upotrebu. Ali pre svega toga je išao temeljan i ekstenzivan istraživački rad, čiji rezutati (mada često nedovoljno reprezentovani) su bili od ključnog značaja za dalje prakse. I prakse i istraživanja su često bili povezani, ili unutar odeljenja za dizajn velikih građevinskih preduzeća, proizvodnji nameštaja, arhitektonskih kancelarija ili naučnih institucija i univerziteta. Na predavanju će biti predstavljene razmere i raznolikosti tih istraživanja na primeru slovenačke arhitekture između 1950ih i 1970ih godina.

Region i identitet u jugoslovenskoj arhitekturi, (Generacijska transformacija “regionalizma“ u delima Juraja Neidhardta i Zlatka Ugljena), Mejrema Zatrić 
Konvencionalna arhitektonska teorija je retrospektivno definisala regionalizam u arhitekturi kao direktno povezan sa “gradnjom identiteta”. Arhitektonski putevi izmedju stvarnosti istorijsko- geografskog regiona i identiteta su, međutim, zamršeni i metodološki raznovrsni. Dela Juraja Neidhardta (1901-1979) i Zlatka Ugljena (1929), najistaknutijih jugoslovenskih regionalista, svedoče o ovoj raznovrsnosti, uprkos njihovoj mentorskoj povezanosti. Ovo izlaganje opisuje razlike između strukturalističkog Neidhardtovog i relacionog Ugljenovog pristupa arhitektonskoj interpretaciji regiona kao elemente šire generacijske smene različitih disciplinarnih i društvenih uloga arhitekata u Jugoslaviji.

„Worlding“ Istočne Evrope: Arhitekte iz socijalističkih zemalja u Zapadnoj Africi iz vremena Hladnog rata (eng), Łukasz Stanek
Ovaj razgovor se vraća jednoj od najmanje istraživanih tema u istoriji moderne arhitekture 20. veka: afrička i azijska angažovanja arhitekata, planera i građevinskih preduzeća iz socijalističkih zemalja. Po njihovom dolasku u postkolonijalnu Ganu i Nigeriju, arhitekte iz socijalističke Mađarske, Poljske, i Jugoslavije su povukli analogije između istorijskog iskustva Istočne Evrope i Zapadne Afrike kao nerazvijenih, kolonizovanih i perifernih. Ovaj razgovor će pokazati kako su im ove analogije omogućile da koriste posebne alatke za dizajn i procedure iz arhitektonske kulture Istočne Evrope – i kako je njihov rad u Zapadnoj Africi svedočio ograničenjima ovih sličnosti.

Arhitektura obnove Skoplja posle zemljotresa (eng), Ana Ivanovska Deskova   
Obnova Skoplja nakon zemljotresa 1963. godine je bez sumnje najupečatljiviji segment savremene arhitektonske istorije tog grada. Velikim delom uništeno, Skoplje je kao grad ponovo izgrađeno pod poroviteljstvom UN i uz podršku više od 80 zemalja širom sveta. U sred Hladnog rata, u vreme kad je polarizacija između dva sukobljena politička bloka bila na vrhuncu, obnova Skoplja nakon zemljotresa je bio proces koji je definisao solidarnost i kooperaciju kao svoje vodeće principe. Iako je moderna arhitektura skromno uvedena u predratnom periodu, nakon intenzivne modernizacije posle Drugog svetskog rata, obnova Skoplja nakon zemljotresa je transformisala prethodno nepoznat grad u oblast globalne saradnje i zemljišta urbanog testiranja kasne moderne. Proces planiranja je predvodio Adolf Cibrovski (Adolph Ciborowsky), šef planiranja posleratne rekonstrukcije Varšave, iz Atine se priključilo udruženje Doxiadis (Doxiadis Associates), dok je japanski arhitekta Kenzo Tange pobedio na konkursu za centar grada.

Urbanizacija u Srbiji u kontekstu savremenog istraživanja (istorije) arhitekture, Jelica Jovanović
Sve je infrastruktura, sve je urbanizacija, sve je planiranje. Tako se može ukratko sumirati ambiciozna logika posleratne obnove i izgradnje u Jugoslaviji u drugoj polovini 20. veka. Da bi se ovaj obimni program sproveo u delo, čitava država je premrežena zavodima za planiranje, projektovanje, izgradnju, arhitektonskim i urbanističkim biroima i tehničkim centrima, a naročit je akcenat bio na manje urbanizovanim sredinama. Brzina je prioritet: koncipirati, a onda i brzo staviti na papir, te proslediti dalje na razradu i izvođenje. Dobar deo ovih biroa radi u improvizovanim uslovima, u barakama i adaptiranim prostorima, te proizvode projekte koje bismo danas smatrali za ‘draftove’ – za mnoge najznačajnije objekte i celine postoje samo ‘idejni kao glavni projekti’ na ozalidima, u skromnim fasciklama. Kroz građu iz najznačajnijih strukovnih kuća, kao i kroz građu o najznačajnijim objektima u Srbiji, pokušaćemo da prikažemo sliku arhitektonske produkcije tokom druge polovine 20. veka, kao i njene materijalne ostatke danas.

Jedna politematska generacija, Luka Skansi    
Generaciju arhitekata koja je stvarala u Jugoslaviji između pedesetih i sedamdesetih godina mogli bi nazvati kao “politematsku”. Njihove arhitekture rezultirale su iz jednog slojevitog razmišljanja i istraživanja na različitim temama i mjerilima, od gradskog projekta do detaljiranja zgrade, od tektonske figuracije do unutrašnjeg uređenja. Kroz seriju realiziranih projekata, izabranih iz različitih konteksta bivše države,  prikazati će se karakteristike tog politematskog rada, u kojem se urbanizam i arhitektura spajaju u jedan jedinstveni i kroz mjerila kontinuirani prostorski projekt. Projekt koji se nastavlja sve do same materijalne definicije forme, čija faktura i “brutalnost” preslikavaju kompleksnost cjelokupnog projektantskog procesa i realizacije. U tom smislu, niska tehnologija, jednostavnost gradilišta i montažnih sistema ne predstavljaju prepreke, već ishodišta projektiranja. Forma se ne dostiže preko kreativne geste, već je ta rezultat sinteze realnih čimbenika, karakteristike materijala, građevinskih tehnika i postupaka gradnje. U tom smislu, prostorski projekt kao i gradnja predstavljaju metodologije i procese koji ne kontempliraju jedan obilježen stilski izražaj ili težnju k personaliziranju artefakta, već se baziraju na jednom često aformalnom principu «prirodne» transpozicije prostorskih principa i statičkih zakona u formu.  Takav stav aplicira se na svakojake arhitektonske i urbanističke tipologije – stambene komplekse, javne zgrade, spomenike – bez ikakvih posebnih ideoloških predrasuda. Što rezultira, općenito, jednom bogatom heterogenom arhitektonskom produkcijom, koja dokazuje izrazitu fleksibilnost i talent ove politematske generacije.

Sreda 14.11. U PRVOM LICU
Otvoreni radni sto s arhitektima protagonistima ima za cilj da procese stvaranja konkretne utopije zainteresovanoj publici približi iz prve ruke. Arhitekte projektanti Milenija Marušić i Dragoljub Bakić imaju iza sebe niz projekata koji su obeležili period socijalističke Jugoslavije. Oboje su u periodu od oko pet decenija stvarali u stručnim timovima sa svojim supružnicima – Milenija i Darko Marušić većinski putem brojnih arhitektonsko urbanističkih konkursa, dok su Ljiljana i Dragoljub Bakić  delovali u okviru firme Energoprojekt. Milenija i Darko Marušić autori su kako nekih od najistaknutijih stambenih celina Beograda (Blok 61 – 63, stambeno naselje Cerak – Vinogradi), tako i drugih objekata različitih namena, dok su Ljiljana i Dragoljub Bakić stvarali istaknute objekte i naselja Beograda (Hala Pionir, stambeno naselje Višnjička Banja), ali i udaljenih destinacija, na četiri kontinenta. Kakva su njihova lična i bogata iskustva stvaranja arhitekture i urbanizma u periodu i naročitim uslovima socijalističke Jugoslavije, saznajemo iz razgovora s arhitektima protagonistima, u formi otvorenog radnog stola s zainteresovanim istraživačima.

Četvrtak 15.11. ZNANJE KOJE NEDOSTAJE: SPOMENICI NOB

Miodrag Živković (r. 1928) autor je nekih od najpoznatijih spomenika i memorijalnih celina posvećenih žrtvama, borcima i događajima iz jugoslovenske Narodnooslobodilačke borbe. Njegovi projekti uključuju Spomenik na Tjentištu (1971), Spomenik streljanim đacima u Kragujevcu (1963), Spomen-kompleks Kadinjača kod Užica (1979), Spomenik palim borcima u Prištini (1961) i mnoge druge. U razgovoru sa istoričarem umetnosti Branislavom Dimitrijevićem, Živković će govoriti o svojim idejnim i operativnim postupcima, o ekonomskom i društvenom kontekstu i načinima odlučivanja i realizacije spomeničkih projekata u SFRJ, o svom boravku u Čileu u vreme Salvadora Aljendea početkom sedamdesetih, kao i o svojim kritičkim stavovima o današnjoj spomeničkoj kulturi u Srbiji.

Jugoslavenski spomenici u MoMA-i: O kriterijima selekcije i posljedicama izlaganja, Sanja Horvatinčić
Polazeći od primjera spomenika i memorijalih projekata odabranih za izložbu Toward Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia 1948-1980, Sanja će pojasnit društveno-političke i ekonomske preduvjete te produkcijske mehanizme njihova nastanka te nastojati ukazati na značaj onih čija je izgradnja bila uvjetovana skromnijim sredstvima i drugačijim zahtjevima naručitelja i korisnika. Što upravo odabrane projekte čini iznimnima unutar cjelokupnog korpusa? Je li riječ o reprezentativnim ili ekscesnim primjerima jugoslavenske spomeničke plastike? U tom smislu, javlja se i nezaobilazno pitanje kriterija selekcije i kontrole narativa kakvi se generiraju utjecajnim izložbama poput ove. Sanja će pokušat dati odgovor na pitanje da li je i na koji način smještanje spomenika u arhitektonski kontekst pomoglo njihovom cjelovitijem i kompleksnije razumijevanju te ponuditi smjernice za raspravu o problemima recepcije spomenika nakon MoMA?

Završna diskusija foruma, Spomeniks – o eksploataciji spomenika danas, osvrnuće se na mahom dekonteksualizovanu rastuću popularnost spomeničkog nasleđa danas. Fetišizacija spomenika za komercijalne potrebe, čime su oni istovremeno otrgnuti od konteksta njihovog nastajanja, otvara brojna pitanja politika sećanja, istorijskog revizionizma, kulturnog i istorijskog nasleđa, i kulturnog i umetničkog vrednovanja. Na kojin način posmatramo spomenike NOB danas, na koji način ih možemo posmatrati, i kakva je u tome uloga vladajućih politika, institucija i društva?

Preuzmite PDF fajl najave i programa, sa više detalja o predavanjima i učesnicima programa, klikom ovde.